تخت سلیمان زادگاه زرتشت و مشهورترین اثر از تاریخ تمدن ایران

به گزارش خبرنگار مهر در تکاب، تخت سلیمان به عنوان یکی از با ارزش ترین بناهای تاریخی ایران زمین در 42 کیلومتری شمال شرقی تکاب در آذربایجان غربی واقع شده است.

برای دیدن مجموعه آثار تاریخی تخت سلیمان از طریق تهران می‌توان مسیر جاده زنجان را در پیش گرفت. این بنا در 40 کیلومتری زنجان، سمت چپ جاده شهر سلطانیه قرار دارد.

در این شهر که زمان ایلخانان مغول و صفویه رونقی فراوان داشت می‌توان گنبد عظیم سلطانیه را دید، این گنبد از سطح زمین 51 متر ارتفاع دارد و یکی از عظیم ‌ترین گنبدهای اسلامی است.

پس از خروج از زنجان به سمت دندی 90 کیلومتر مسیر کوهستانی وجود دارد که پس از گذر از آن و خروج از دروازه این شهر در سمت شمال دریاچه کاخ شکار آباقاخان (قرن سیزدهم میلادی) و ایوان غربی معروف به ایوان خسرو قابل مشاهده است.

روبه ‌روی آن هشت ضلعی‌های دوره مغولی قرار دارد و اگر به سمت غرب نگاه کنید روستای احمد آباد سفلی با چشمه‌های آب گرم و زندان سلیمان مشاهده می شود.

زندان سلیمان نیز که تپه‌ای است به ارتفای یکصد متر از سطح زمین و مخروطی شکل زمان ساسانیان محل قربانی یا نیایش موبدان زرتشتی بوده و البته بقایای بناهای دور مخروط زندان سلیمان، نشانگر اهمیت این محل مقدس است.

موبدان پس از نیایش در محل، حیوان در نظر گرفته شده را برای قربانی به جایگاه می‌بردند تا نذر آتشکده کنند.

احتمالا دو هزار سال پیش مخروطی که امروز خالی از آب است و در دهانه تپه قرار دارد، پر از آب بوده و بقایای آب انبارها اطراف مخروط نشانگر غیر قابل استفاده بودن آب این دهانه و دریاچه درون آن است؛ اما به مرور زمان و بر اثر حجم رسوبات با فرو ریختن دهانه، چشمه‌های این دریاچه که در عمق 100 متری قرار داشته‌اند بسته شده و مخروط کم کم به خشکی رفته است.
آب دریاچه تخت سلیمان و زندان سلیمان هیچ کدام آشامیدنی نیست و برای انسان و احشام خطرناک است و تنها برای کشاورزی و به راه انداختن آسیاب‌های آبی اطراف قابل استفاده بوده است.

معبد آناهیتا در شمال شرقی دریاچه نیز حائز اهمیت است، چون آناهیتا، الهه آب، مورد احترام ایرانیان باستان بوده و برای وجود چنین معبدی باید دلیل خاصی وجود داشته باشد.

کوه بلقیس نیز با دو قله مرتفع 3300 متری در 5/7 کیلومتری شمال شرقی تخت  سلیمان قرار دارد. روی قله جنوبی تراسها و ارکهای ساسانی دیده می‌شوند. صعود از کوه چندان مشکل نیست که می‌توان با گرفتن یک راهنمای محلی از دهکده تازه کندیا احمد آباد و سفلی به سوی آن رفت.

بین دو قله در فصل بارش دریاچه‌ ای از آب برفهای ذوب شده دیده می‌شود و پایین‌تر، چشمه‌ ای وجود دارد که علت اصلی حضور معبد آناهیتاست.

این چشمه، آب آشامیدنی موبدان را تامین می‌کرده و نام کوه برگرفته از نام ملکه صبا، همسر حضرت سلیمان است.

اما در شمال دریاچه تخت سلیمان، آتشکده آذرگشسب قرار دارد که مهمترین اثر تاریخی این مجموعه است و جلوی‌ آن، حیاط شمالی آتشکده و در شرق آن محل آتش مقدس است و در سمت شرق آتشکده تالار ستون داری قرار دارد.

مجموعه فرهنگی تاریخی تخت سلیمان تکاب ناحیه ای است به مساحت 124 هزارمتر مربع که در ادوار مختلف محل سکونت مادها، اشکانیان، ساسانیان و مغولها بوده و به روایتی محل تولد زرتشت پیامبر است و علاوه بر بقایای آتشکده آذرگشسب شامل کوه زندان سلیمان، آبگرم تخت سلیمان و قلعه بلقیس نیز هست.

قلعه تاریخی تخت سلیمان بازمانده از دوره ساسانیان با بخش های مختلفی همچون آتشکده آذر گشسب به عنوان یکی از مهمترین آتشکده های دوره ساسانی، آتشکده شاهی و جنگ آوران، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، آتشگاه های کوچک و دروازه ها و دیوارهای مستحکمش از بناهای مهم تاریخی جهان به شما می رود. در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند.

نام آتش‌هایی که در این آتشگاه‌ها نگهداری می‌شد یکی "برزین مهر" به معنای آتش عشق والا و ویژه برزیگران بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت، دیگری "فربغ" بود به معنای آتش فر ایزدی که در کاریان فارس و ویژه موبدان و بلندپایگان بود و سومی "گشسب" که در تکاب  آذربایجان قرار داشت.

آتشگاه آذرگشسب ویژه ارتشیان بود و در شهر و محلی بنام شیز یا گَنجک بر روی کوه اسنوند قرار داشت. آذرگشسب به معنای آتش اسب نر است.

بر پایه افسانه‌های ایرانی این آتشگاه به این علت این طور نامیده شده است که کیخسرو به هنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد، آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نامیده شد. این محل هم اکنون تخت سلیمان نام دارد.

مجموعه باستانی تخت سلیمان قبل از اسلام به عنوان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان به شمار می رفت اما در سال 624 میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراطور رومیان به ایران تخریب شد.

به کارگیری سنگ های تراشدار و آجرهای بزرگ در ساخت این بنای تاریخی و واقع شدن دریاچه عجیب و همیشه جوشانی به عمق 112 متر در وسط این مجموعه جلوه زیبا و خاصی به این مکان تاریخی بخشیده است.

درجه حرارت آب این دریاچه در تابستان و زمستان یکسان و در حدود 21 درجه است و همین موضوع ثابت می کند که آب آن از سفره ای زیر زمینی در عمق بسیار زیاد تامین می شود.

آب این دریاچه که از عمق ۱۱۶ متری از درون زمین به سطح می‌آید و به زمین‌های اطراف می‌ریزد دارای املاح زیادی است که آن را برای آشامیدن و کشاورزی نامناسب کرده است. رسوب‌های حاصل از این املاح در طی قرن‌ها لبه دریاچه را شکل داده و متغیر کرده است.

این مکان تاریخی در زمان ایلخانیان و در دوره حکمرانی آقاخان در قرن هفتم هجری به عنوان تفرجگاه تابستانی مورد استفاده قرار می گرفت و این حکمران مغول با احداث بناهای مختلفی همچون سالن شورا، ایوان شرقی و ساختمانهای هشت و 12 ضلعی یکبار دیگر جان تازه ای به مجموعه تاریخی تخت سلیمان تکاب بخشید.

آثار بناهای دوره‌ های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده است. مهم‌ترین آثار به جا مانده آن آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است. برخی آثار ساسانی دیگر نیز در کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی تخت سلیمان ساخته شده است.

کاوشگاه باستانی نیز از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده است و طرحهای بزرگی برای بازسازی و کاوش در آن در دست اجرا است.